Człowiek w odwiecznej wędrówce ku szczęściu. Omów na przykładzie dzieł literackich i filozoficznych od starożytności do oświecenia.
Uatrakcyjnij pracę!
- Nie kieruj się kolejnością epok! Raczej zadaj sobie pytanie, z czym ludzie różnych epok utożsamiali szczęście. Bez trudu zauważysz, jak często powtarzają się identyczne odpowiedzi.
- Wprowadzaj pytania – potrafią ożywić styl.
- Nie bój się pokazywać własnego zdania na dany temat – będzie dowodem, że potrafisz jakoś skomentować prezentowane fakty.
- Dobrym chwytem kompozycyjnym jest kontrast. Zestawiając sprzeczne poglądy, dodatkowo je wyeksponujesz.
Wstęp
Przykład
Czym jest szczęście? Pomyślnością, powodzeniem, dobrym losem. Ale tak łatwo można je zdefiniować chyba tylko w słowniku. W rzeczywistości szczęście każdy z nas określa nieco inaczej, kojarzy z odmiennymi wartościami. Te różnice można bez trudu zobaczyć, gdy poznaje się dzieła literackie i filozoficzne z różnych epok. Jedni widzą szczęście w Bogu, inni w miłości, jeszcze inni w rycerskiej sławie… Lektura dawnych dzieł udowadnia coś jeszcze. Oto widać wyraźnie, że szczęście jest podstawową potrzebą człowieka, który dąży do niego w każdej epoce i od najdawniejszych czasów.
.
Rozwinięcia tematu
Czy szczęście jest darem nieba, czy zależy od samego człowieka?
Człowiek nie ma wpływu na los, na pomyślne lub niepomyślne zbiegi okoliczności. Szczęście nie jest jednak tylko darem nieba. Niektóre cechy charakteru pomagają człowiekowi być szczęśliwym. Należą do nich: optymizm, umiejętność poprzestawania na małym, równowaga duchowa. Stoicy chwalili „szczęście stateczne” – takie myśli znajdziemy np. w poezji Horacego czy Jana z Czarnolasu.
Czy można być stale szczęśliwym?
Wielu uważa, że szczęśliwym tylko się bywa, że jest to doznanie chwilowe, ulotne. Z pewnością ma na nie wpływ zaspokojenie podstawowych potrzeb cielesnych i duchowych człowieka. Epikur kojarzył szczęście z brakiem bólu: „Przyjemność, którą mamy na myśli, charakteryzuje nieobecność cierpień fizycznych i brak niepokojów duszy”. Stoicy łączyli szczęście z cnotą i spokojem duszy. Jeśli tak jak ci filozofowie będziemy je postrzegać, mamy szansę być stale szczęśliwi. Inaczej, gdy skojarzymy szczęście z momentami duchowego uniesienia czy np. tylko z cielesną rozkoszą. Wolter twierdził nawet, że „Można doznać szczęścia, nie będąc szczęśliwym”. Zauważ, że szczęście wynikające z wartości duchowych jest uważane za trwalsze i ważniejsze niż to, które ma swoją przyczynę w wartościach materialnych czy przyjemnościach ciała.
Jakie źródła szczęścia pojawiają się najczęściej w literaturze od antyku do oświecenia?
Wiara
- Św. Augustyn twierdził, że „Kto Boga posiada, szczęśliwy jest”. Prawdziwego szczęścia nie należy wówczas szukać w życiu doczesnym – przyniesie je dopiero prawdziwe życie w niebie, u Boga. Tak sądzono powszechnie w epoce średniowiecza. Wiara pomaga zaakceptować wszystko, co przynosi los, daje spokój i siłę w walce z przeciwnościami świata. Dowód tego mamy w Trenach Kochanowskiego, w sonetach Sępa-Szarzyńskiego, poezji Naborowskiego:
Nad wszystko bać się Boga –
Tak fraszką śmierć i trwoga.
Poczucie, że jest się pożytecznym, że tworzy się coś ważnego.
- Człowiek realizuje się nie tylko w wąskim gronie rodziny. Poczucie szczęścia może mu dawać także służenie innym – społeczeństwu, narodowi. W każdej niemal epoce podkreśla się np. ważność walki w obronie ojczystego kraju. Wypełnianie patriotycznego obowiązku może być źródłem szczęścia według Tyrteusza, Kochanowskiego (Pieśń XII i Pieśń XIX z ks. II), Potockiego (Transakcja wojny chocimskiej), Krasickiego (Święta miłości kochanej ojczyzny…). Zadowolenie z siebie mogą także odczuwać bohaterowie Powrotu posła Niemcewicza. Walery jest posłem na Sejm Czteroletni, przyczynia się do naprawy Rzeczypospolitej. Jego rodzice również wyznają zasadę, że „dom zawsze ustępować powinien krajowi”. Oświecenie otwarcie głosi utylitaryzm – celem ludzkiego działania powinno być największe szczęście jak największej liczby ludzi.Poczucie spełnienia może też dawać człowiekowi coś innego, np. tworzenie literatury (motyw non omnis moriar z poezji Horacego, powtórzony przez Kochanowskiego w Pieśni XXIV z ks. II). A także fakt, że przez dydaktyczny charakter utworów można wpłynąć na innych ludzi (np. Krasicki!).
Spokój duszy
- Akceptowanie wszystkiego, co przynosi życie, było hasłem stoików. Zenon z Kation, a później Seneka czy Marek Aureliusz głosili hasła umiaru, cnoty, życia zgodnego z naturą. Wartości materialne nie przynoszą szczęścia. Postawę stoicką widać w poezji Horacego, a także Kochanowskiego:
A nigdy nie zbłądzi,
Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić.
(Pieśń IX z ks. I)
Dobre relacje z innymi ludźmi: miłość, przyjaźń, rodzina.
- Tristan cierpi, bo zawiódł króla Marka, ale jednocześnie czuje szczęście, gdy ma blisko siebie Izoldę.
Miłość staje się sensem życia dla Romea i Julii z tragedii Szekspira.
Szczęściem Podkomorzego z Powrotu posła jest udana rodzina: kochająca żona, mądrzy synowie.
Cieszenie się życiem, dążenie do przyjemności.
- Antyczny filozof Epikur radzi unikać cierpień, wykorzystywać każdą chwilę. Horacy wzywa: carpe diem. Przyszłość jest nieznana, śmierć nas nie ominie, więc mądrzej bawić się, niż smucić:
Mknie rok za rokiem jak jedna godzina.
Więc łap dzień każdy, a nie wierz ni trochę
W złudnej przyszłości obietnice płoche.
(Horacz Do Leokonoe)W innej odzie Horacego (Do Taliarcha) czytamy:
Troskę o jutro rzuć!
Każdy dzień ze spokojem
Przyjmij za losu dar.
Wpływ filozofii epikurejskiej widać w renesansie w twórczości Kochanowskiego, np. w pieśni Chcemy sobie być radzi… czy fraszce Do gór i lasów („A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci”).
Dostrzeganie piękna natury, życie zgodne z jej rytmem.
- Antyczna arkadia to miejsce, gdzie człowiek żyje bezpiecznie, spokojnie, zgodnie z zasadami natury. Piękno przyrody dla św. Franciszka z Asyżu jest dowodem miłości Boga. Pisarzom renesansu natura kojarzy się z obfitością i porządkiem egzystencji. W Żywocie człowieka poczciwego Reja albo Pieśni świętojańskiej o sobótce Kochanowskiego możemy zobaczyć szczęśliwe życie ziemianina.
Przykładowe zakończenie:
Poczucie szczęścia jest z pewnością doznaniem bardzo subiektywnym, zależnym od konkretnego człowieka. Widać jednocześnie, że od wieków ludzie definiują ten stan w podobny sposób. Rodzina, miłość, wiara, spokój sumienia – te drogi do szczęścia pojawiają się w wielu epokach. Skąd taka powtarzalność? Po części wynika ona z niezmienności ludzkiej natury. Zmienia się świat wokół nas, ale my pozostajemy właściwie tacy sami. Z takiego przeświadczenia może wynikać jeszcze jeden wniosek: szukając szczęścia, powinniśmy zajrzeć do literatury dawnych epok. Niejeden z nas mógłby przecież prosić Boga jak Kochanowski we fraszce Na dom w Czarnolesie:
A Ty mnie zdrowiem opatrz i sumieniem czystym,
Pożywieniem uczciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.
Zobacz: